Geschiedenis van De Bilt en Bilthoven uitgebreid, samengesteld door Lies Haan-Beerends, maart 2001.
De dorpskernen De Bilt en Bilthoven vormden tezamen tot 1 januari 2001 de gemeente De Bilt. Door gemeentelijke herindeling, waarbij de gemeenten De Bilt en Maartensdijk werden samengevoegd, bestaat de nieuwe gemeente De Bilt uit zes dorpskernen, t.w. De Bilt, Bilthoven, Maartensdijk, Westbroek, Hollandse Rading en Groenekan.
De Historische kring D’Oude School richt zich in eerste instantie op de geschiedenis van De Bilt en Bilthoven. Hierna volgt een beschrijving van het ontstaan en de ontwikkeling van deze twee dorpskernen. Uiteraard is de beschrijving niet compleet. Getracht is echter een zo breed mogelijk beeld te geven van de ontwikkeling van de beide dorpskernen.
De ontstaansgeschiedenis van De Bilt gaat terug tot de twaalfde eeuw en hangt onder meer samen met de afdamming van de Kromme Rijn in 1122. Door de steeds weer terugkerende overstromingen van de Kromme Rijn was het gebied moerassig en moeilijk toegankelijk. De afdamming, gedaan in opdracht van bisschop Godebaldus, maakte de ontginning van het gebied mogelijk.
Bij akte van 14 maart 1122 schonk Mathilde, echtgenote van de Duitse keizer Hendrik V, aan het pas opgerichte klooster Oostbroek het eeuwigdurend bezit van het gehele moerasgebied Oostbroek en het aangrenzende grondgebied, dat volgens bedoelde akte in het spraakgebruik ‘vene’ werd genoemd. Niet alleen werd het grondgebied geschonken, maar ook enkele heerlijke rechten zoals het recht van tijnsheffing en het innen van tienden, alsmede het recht tot wetgeving, rechtspraak en bestuur.
De datum van deze schenkingsakte wordt daarom ook beschouwd als het begin van het lokale overheidsgezag. Sinds 1997 wordt 14 maart in de gemeente De Bilt officieel Mathildedag genoemd.
De mooie dorpskern Bilthoven heeft pas een korte ontstaansgeschiedenis achter de rug. Voor 1900 lagen er verspreid in het uitgestrekte gebied dat tot Bilthoven gerekend wordt slechts enkele boerderijtjes en wat schaapskooien. Rond 1900 ontstond de eerste bebouwing in de omgeving van het station.
Het nieuwe dorp werd in eerste instantie met de naam ‘De Bilt Station’ aangeduid. Deze benaming wekte echter verwarring bij de treinreizigers die, om zich naar het dorp De Bilt te begeven, nog wel een half uurtje moesten wandelen. In 1917 werd officieel de naam Bilthoven door de Biltse gemeenteraad aan de nieuwe dorpskern toegewezen.