Samengesteld door Lies Haan-Beerends en Fred Meijer.
Trein en Station
Op 14 juli 1859 verwierf de Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij (NCS) de concessie voor de lijn Utrecht-Amersfoort-Zwolle. De aannemers van deze spoorbaan waren de heren Delettrez Pére et Cie uit Parijs. De lijn werd aangelegd in de periode 1861-1863. Op 20 augustus 1863 opende de NCS de spoorlijn Utrecht – De Bilt-Station – Amersfoort – Hattummerbroek.
Foto: Hans Haan, Station Bilthoven (1992)
Jonkheer H. van den Bosch, eigenaar van Jaglust, heeft er voor gezorgd dat het eerste stationnetje langs de spoorlijn van Utrecht naar Amersfoort in 1863 door de Nederlandsche Centraal-Spoorwegmaatschappij (NCS) geopend kon worden. Van den Bosch verhoogde zijn aandelenkapitaal in de NCS aanzienlijk en hij stond de grond voor de bouw van het station en de aanleg voor de spoorlijn gratis af.
Eerste bouwaanvraag station van 15 september 1899
Een jaar later, in 1864, werd de lijn doorgetrokken tot Zwolle. In 1885 verwierf de Nederlandsche Rijnspoorweg Maatschappij (NRS) de meerderheid van de aandelen in de NCS.
Genietroepen bij de aanleg van het spoor in 1890
Vanaf de Bilt-Station werd er richting Dolderscheweg een hulpspoor bij km-paal 9-10 aangelegd t.b.v. de zanderij. De lijn werd tussen 1886-1903 verlengd tot 1200 m. De lijn werd gebruikt voor de sloop van spoorwegrijtuigen en de oefeningen van de Spoorweg Genietroepen.
In 1891 werd de NRS overgenomen door de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS). In 1892 werd door NRC bij de spoorlijn Utrecht-Zwolle een tweede spoor aangelegd. Het blokseinstelsel en het dubbelspoor werden in gebruik genomen.
Eerste seinhuis bij het station (1905)
Voor een nieuwe lijn, die liep via Den Dolder naar Baarn, werd de concessie in 1898 verworven door de Utrechtsche Lokaal Spoorweg Mij. De NCS nam de exploitatie voor haar rekening.
NCS Wachtpost E bij het station (1913)
De Nederlandsche Buurtspoorweg Maatschappij verwierf in 1901 de concessie van de lijn De Bilt-Station – Zeist voor een spoorlijn naar Zeist. De exploitatie van de lijn naar Zeist werd uitbesteed aan de NCS. Hiermee nam het aantal reizigers zodanig toe dat in 1901 besloten werd tot de bouw van een nieuw, nu nog aanwezig station. In 1901 werd het spoor naar Zeist in gebruik genomen.
De Bilt Station (1913)
Een verdubbeling van de lijn naar Zeist vond in 1912 plaats. De laatste passagierstrein naar Zeist reed in januari 1941; de laatste goederentrein in 1972. De spoorlijn werd in 1978 gesloopt. In 1978 werd de rails weggehaald. Op de voormalige spoordijk werd een fietspad aangelegd.
Diesellocomotief de Sik op het spooremplacement Bilthoven (1932)
Het station is een eilandstation (perron bevindt zich tussen de rails). Het flauw hellend zadeldak van de perronoverkapping wordt gedragen door gietijzeren kolommen, vakwerkspanten en doorgaande liggers. De wacht- en winkelruimten ontstonden doordat een deel van de draagconstructie dichtgemetseld is.
Stoomlocomotief op de lijn Bilthoven-Zeist (1952)
In 1913 is de perronoverkapping in westelijke richting verlengd. In 1962 en 1997 zijn de gebouwtjes ingrijpend gewijzigd. De vestiging van het station is één van de bepalende factoren geweest voor de ontwikkeling van Bilthoven.
Foto Hans Haan, Stationschefwoning, Soestdijkseweg 303 (2001)
Op bovenstaande foto is de uit 1899 daterende stationwoning van één bouwlaag met ver uitstekend zadeldak te zien waarvan de nok evenwijdig aan het spoor loopt. Tegen de kopse gevel aan de kant van de Soestdijkseweg werd op de begane grond een typisch eind 19e eeuwse veranda gebouwd die gedeeltelijk met glas dicht gezet is. Vensters en deuren zijn in boogvormige nissen geplaatst.
Het station heeft grotendeels zijn oorspronkelijke aanzien behouden. Het stationsgebied heeft echter een heel ander aanzien gekregen door de aanleg van tunnels. In oktober 2013 werd de autotunnel geopend waardoor het autoverkeer vanaf de Soestdijkseweg zuid via de Spoorlaan naar de Soestdijkseweg noord wordt geleid. In mei 2015 zal de voetgangers- en fietserstunnel geopend worden.
De aan de westkant gelegen bebouwing van het Emmaplein is grotendeels gesloopt. Het voormalig stationskoffiehuis zal ook dat lot ondergaan. De stationschefwoning, die op bovenstaande foto te zien is, is afgebroken, maar werd in het Spoorwegmuseum in Utrecht heropgebouwd.
Bronnen
- Heuvel J vd. Het Zeister Spoor I. De Biltse Grift 10:22-32 (2001)
- Heuvel J vd. Het Zeister Spoor II. De Biltse Grift 10:48-56 (2001)
- Jubileumboeken van de Nederlandsche Spoorwegen 1939-1989
- Russer GA. Tram en trein tussen Eem en Rijn. Canaletto/Repro Holland, Alphen aan de Rijn (1992)
- Wijck Jurriaanse. NJ De Nederlandsche Centraal Spoorweg Mij. Wijt, Rotterdam, 1973